Al eeuwenlang speelt de maan een centrale rol in de Japanse cultuur. Of het nu gaat om festivals gewijd aan de volle maan, de viering van de nachtevening of de stille contemplatie van heldere nachten, deze ongrijpbare ster is uitgegroeid tot een van de meest poëtische motieven in de Japanse kunst. De meesters van de prentkunst hebben gebruik gemaakt van zijn licht, soms diffuus, soms intens, om de diepe harmonie te onthullen die de mens, de natuur en het verstrijken van de tijd verenigt.
De maan en het ritme van de seizoenen
In Japan wordt de maan vaak geassocieerd met het wisselen van de seizoenen en de bijbehorende ceremonies. De komst van de equinox - lente Shunbun no hi of herfst Shūbun no hi - markeert een tijd van contemplatie en dankbaarheid.
Het is ook een tijd waarin de natuur, in voortdurende beweging, nieuwe tinten aanneemt.
Japanse prenten benutten de atmosferische schoonheid van deze scharniermomenten: het clair-obscur van een lentelucht of het zilverachtige licht dat weerkaatst op de rode bladeren van de herfst.
Een van de oudste gebruiken is "Tsukimi", letterlijk "de maan aanschouwen".
Tijdens dit festival observeert men de volle herfstmaan om de oogst en de vluchtige schoonheid van het seizoen te vieren. In de prentkunst neemt dit ritueel de vorm aan van nachtscènes waarin de silhouetten van reizigers, esdoorns of tempels afsteken tegen een perfect ronde maanschijf, als symbool van vergankelijkheid en kosmische harmonie.
Reflecties van de nacht in prentkunst
Hokusai's fascinatie voor de maan heeft vele meesterprentmakers geïnspireerd.
Hokusai toont in zijn collectie Thirty-Six Views of Mount Fuji het imposante silhouet van de vulkaan onder het melkachtige licht van een volle maan. Zijn tijdgenoot Hiroshige zorgde op zijn beurt voor een subtiele sfeer in verschillende van zijn series, waaronder One Hundred Views of Edo: er glinstert bijvoorbeeld maanlicht op het kalme water, wat de rust van het tafereel accentueert.
Een andere opmerkelijke kunstenaar, Tsukioka Yoshitoshi, wijdde een hele serie aan de nachtelijke ster: Cent aspects de la lune. In deze prenten werpt de maanster licht op historische en legendarische figuren en herinnert ons aan de spirituele dimensie die de ster in de Japanse cultuur heeft. Voorbeelden hiervan zijn "De maan van Yoshiwara", waarin de maan het silhouet van een courtisane omhult, en "De volle maan van het bladerdak", waarin de medeplichtigheid tussen mens en natuur wordt gevierd.
In deze werken wordt de maan een gids, een spiegel en een boodschapper van het verstrijken van de tijd. Ze overstijgt louter het decor en wordt een echt personage, getuige van vluchtige momenten en bewaker van eeuwenoude tradities. Het bekijken van de maan in Japanse prenten is het omarmen van de ziel van de Japanse cultuur: een subtiel evenwicht tussen aandachtige observatie, verering van de natuur en de zoektocht naar eeuwige schoonheid.
